Huta Pokój, znana także pod niemiecką nazwą Friedenshütte, to zakład przemysłowy zajmujący się produkcją i dystrybucją wyrobów stalowych. Znajduje się w Nowym Bytomiu, w obrębie Rudy Śląskiej, gdzie odgrywa istotną rolę w lokalnej gospodarce.
Huta ta jest częścią Grupy Węglokoks S.A., co podkreśla jej znaczenie nie tylko w regionie, ale także w kontekście całego rynku producentów stali w Polsce. Współpraca z tą grupą umożliwia Hucie Pokój dostęp do nowoczesnych technologii i innowacyjnych rozwiązań w produkcji stali.
Historia
Od założenia do końca II wojny światowej
W 1840 roku, trzech wizjonerskich przedsiębiorców – David Löwenfeld, Moritz Friedländer oraz Simon Löwi – założyli hutę, którą nazwano „Friedenshütte”, znaną dzisiaj jako huta „Pokój”. Początkowa struktura zakładu obejmowała duży piec opalany koksem, halę odlewniczą, kotłownię oraz stolarnię. W 1851 roku huta zmieniła właściciela, kiedy hrabia Andrzej Renard odkupił ją, przekształcając i dodając drugi wielki piec oraz koksownię. Przemiany te były konsekwencją dynamicznego rozwoju, który nastąpił w 1855 roku, kiedy to huta stała się własnością Śląskiej Spółki Leśno-Górniczo-Hutniczej „Minerwa” z Wrocławia, co jeszcze bardziej przyspieszyło jej rozbudowę. Był to czas intensywnego wzrostu, a do końca lat 60. XIX wieku zakład dysponował już czterema wielkimi piecami oraz koksownią.
Jednak inwestycje powiązane z rozwojem huty opadły w cieniu kryzysu ekonomicznego na rynku stali, który doprowadził do bankructwa spółki w 1871 roku. Nieruchomości i majątek hutniczy przejęła nowa jednostka – „Oberschlesische Eisenbahn-Bedarfs-Aktiengesellschaft (Oberbedarf)”, założona przez hrabiego Karola Wolfganga Ballestrema. Wprowadzenie kuźni w 1881 oraz stalowni, które uruchomiono w kolejnych latach, przyczyniło się do dalszego rozwoju. Terroryzm i tragiczne incydenty, jak wybuch gazu w kotłowni, gdzie w 1887 roku zginęło dziesięć osób, wcale nie hamowały wzrostu.
Na początku XX wieku huta skoncentrowała się na poszerzeniu swojego asortymentu i produkcji. Rozpoczęto budowę walcowni i innych wytwórni gotowych wyrobów, a produkcja surówki osiągnęła 250 000 ton tuż przed I wojną światową, co stanowiło 23,8% całkowitej produkcji w Górnym Śląsku. Po politycznym podziale Górnego Śląska w 1922 roku, huta znalazła się po polskiej stronie granicy i przyjęła nową nazwę „Friedenshütte Aktiengesellschaft”. Wkrótce, w wyniku fuzji z hutą „Baildon” w Katowicach w 1928 roku, huta uzyskała nową identyfikację.
8 lutego 1930 roku ich działalność przekształcono w Huta „Pokój” – Śląskie Zakłady Górniczo-Hutnicze Spółka Akcyjna, co również pociągało za sobą nową strukturę majątkową, w skład której wchodziły m.in. dwie huty żelaza i cztery kopalnie, w tym: „Friedensgrube”, „Eminencja”, „Hrabia Franciszek”, „Wolfgang” oraz Elektrownia „Mikołaj”. Kryzys gospodarczy lat 30. XX wieku doprowadził do poważnego zagrożenia dla działalności huty. W grudniu 1931 roku produkcja została wstrzymana, a przedsiębiorstwo było nadzorowane przez komisariat.
Jednak, dzięki staraniom komisji sądowych, udało się zoptymalizować działalność, a w 1934 roku państwo polskie stało się większościowym właścicielem. W tym czasie inżynier Tadeusz Sendzimir rozpoczął pracę nad innowacyjnym urządzeniem do walcowania, co zrewolucjonizowało proces wytwarzania stali. Przełomowe wynalazki okazały się kluczowe w kontekście II wojny światowej, podczas gdy władze okupacyjne zmieniły nazwę zakładu na „Friedenshütte – Schlesische Berg – und Hütten Werke AG”, przystosowując go do produkcji zbrojeniowej. Warto zaznaczyć, że w zatrudnieniu huty zachodziły znaczne zmiany, wzrastając z 12 osób w 1840 roku do 7102 osób w 1942 roku.
Okres powojenny
Po zakończeniu II wojny światowej, huta „Pokój” odegrała istotną rolę w przywracaniu przemysłu hutniczego na terenach wcześniej należących do Niemiec, w tym w hucie „Zabrze”, „Andrzej” i „Szczecin”. W 1946 roku, na mocy decyzji Centralnego Związku Przemysłu Hutniczego, do huty dołączono zakłady „Łabędy” i „Gliwice”, osiągając pozycję największego producenta żelaza i stali w Polsce. Oznaczało to znaczący udział w krajowej produkcji: 23,4% koksu, 28,9% surówki, 22,6% stali i 24% wyrobów walcowanych.
W 1948 roku zreorganizowano zakład, a huta „Pokój” stała się częścią Gliwickich Zakładów Hutniczych. Niemniej jednak w 1950 roku podjęto decyzję o przywróceniu samodzielności huty. W 1954 roku zakończono budowę nowej walcowni blach grubych, co wpisało się w zmieniający się obraz produkcji hutniczej. Lata 60. XX wieku to czas modernizacji, której celem była likwidacja nieekologicznych metod produkcji, efektem czego było zamknięcie różnych wydziałów, w tym koksowni i spiekalni rudy, na rzecz wprowadzenia nowoczesnych technologii.
Na przełomie XX wieku huta „Pokój” przeszła restrukturyzację, a jej wydziały przekształcone zostały w spółki wchodzące w skład grupy kapitałowej „Huta Pokój S.A.”. W 2009 roku firma zyskała tytuł „Perły Polskiej Gospodarki”, a inwestycje w park maszynowy umożliwiły jej poszerzenie asortymentu i dotarcie do wymagających rynków, jak chociażby dostarczanie konstrukcji stalowych na fasadę stadionu w Kapsztadzie. Od 2015 roku huta należy do Grupy Kapitałowej „Węglokoks S.A.”. Na przestrzeni tego okresu zatrudnienie wprawdzie malejąco kształtowało się od poziomu 9075 osób w 1949 roku do 4292 osób w 1987 roku, jednak huta nieprzerwanie pozostawała ważnym elementem polskiego przemysłu hutniczego.
Profil produkcji
Na początku swojej działalności huta „Pokój” koncentrowała się głównie na produkcji surówki, która powstawała w wielkich piecach. Zaledwie po kilku latach istnienia, zakład zdołał zająć czołową pozycję w tej dziedzinie na Górnym Śląsku. W 1856 roku wprowadzono nowe kierunki rozwoju, dodając do asortymentu wydział pieców pudlarskich. Te nowoczesne urządzenia umożliwiały obróbkę termiczną surówki, co z kolei pozwoliło na przygotowanie materiałów do produkcji gotowych wyrobów.
Aby nadążyć za europejskimi standardami w hutnictwie, w 1884 roku uruchomiono stalownie, które produkowały żelazo zlewne w technologii konwertorów thomasowskich. W ciągu zaledwie trzech lat huta wzbogaciła się o piec martenowski, pozwalający na produkcję wlewków stalowych. Kolejnym krokiem w rozwoju zakładu było wprowadzenie pieca elektrycznego systemu Nathusiusa w 1909 roku. Niestety, w 1924 roku huta zrezygnowała z produkcji stali thomasowskiej, a dwa lata później wydział ten został rozebrany. Od tego momentu cała produkcja wsadu odbywała się w piecach martenowskich.
Huta „Pokój” dysponowała także wieloma walcowniami, które zajmowały się wytwarzaniem gotowych produktów. Pierwsza z nich, walcownia zgniatacz, produkowała kęsiska, które były kluczowym półproduktem do dalszej obróbki. Walcownia zwrotna specjalizowała się w najcięższych elementach gotowych, natomiast walcownia duża wytwarzała belki, profile, szyny oraz rygli kolejowych. Szyny kopalniane, a także mniejsze kształtowniki i belki produkowano w walcowni średniej. Poza wyrobami długimi, huta była także producentem cienkich i grubych blach, wytwarzanych w ramach dwóch specjalistycznych walcowni. Wydział młotowni zajmował się produkcją elementów dla kolejnictwa, takich jak osie, obręcze czy koła.
W latach 60. XX wieku huta zaczęła stopniowo wycofywać z produkcji działy, które były uznawane za uciążliwe dla środowiska, zastępując je nowym asortymentem. W 1974 roku rozpoczęto produkcję kształtowników spawanych, które wytwarzano z walcowanych blach za pomocą agregatów spawalniczych. Te kształtowniki miały wysokość od 600 do 2000 mm. Rok 1986 przyniósł otwarcie wydziału profili giętych, który oferował różnorodne profile produkowane na zimno.
Perspektywy
W połowie roku 2022 ujawniono, że Grupa Węglokoks S.A. ma ambitne plany dotyczące rozwoju na obszarze byłej stalowni konwertorowej Huty „Pokój”. Zamierzają tam zbudować nowoczesną stalownię, przewidującą zdolności produkcyjne rzędu 1 miliona ton stali rocznie. Odseparowane z tej produkcji około połowy ma być użyte na wewnętrzne potrzeby zakładów Grupy, a reszta znajdzie swoje miejsce na rynku zewnętrznym.
Roczny przychód z tej działalności może osiągnąć aż 4,5 miliarda złotych. Inwestycja ta ma być przykładnową, ekologiczną działką przemysłu, charakteryzującą się minimalną emisją spalin oraz innych zanieczyszczeń, a powierzchnia zatrudnienia ma wynosić od 2 do 2,5 tysiąca pracowników.
Rozpoczęcie prac budowlanych planowane jest na rok 2023, podczas gdy zakończenie tego projektu przewidziane jest na rok 2027.
Huta a miasto
W miarę rozwoju huty, wzrosło zapotrzebowanie na mieszkania dla jej pracowników, co przyczyniło się do intensywnej działalności budowlanej w okolicy. Już w 1840 roku, w pobliżu zakładu, wzniesione zostały dwa pierwsze budynki mieszkalne. Początkowo powstające budowle były to parterowe, wielorodzinne domy z charakterystycznej czerwonej cegły. W związku z rosnącą potrzebą mieszkań dla zatrudnionych, zaczęto realizować projekty budynków wielopiętrowych. Na osiedlu Czarnego Lasu zbudowano nie tylko domy, ale również infrastrukturę społeczną, taką jak dom towarowy, szkoła i przedszkole. Od niemieckiego terminu „Kaufhaus” osiedle to zaczęto nazywać osiedlem Kaufhaus.
Do roku 1913, niemal 57% pracowników huty mieszkało w budynkach zlokalizowanych w pobliskich koloniach robotniczych. Osiedla te ulegały dalszej rozbudowie zarówno w okresie międzywojennym, jak i po zakończeniu II wojny światowej. W 1985 roku huta dysponowała już 3178 mieszkaniami.
Działalność zakładu nie ograniczała się tylko do budownictwa mieszkalnego, lecz także obejmowała szereg działań mających na celu rozwój miasta oraz wspieranie społeczności lokalnej. Już przed wybuchem II wojny światowej huta przyczyniła się do utworzenia Szkoły Rzemieślniczej, w której dorośli pracownicy mogli podnosić swoje kwalifikacje. Po wojnie otwarto Szkołę Przemysłową Huty „Pokój”, która w 1950 roku została przekształcona w Zasadniczą Szkołę Zawodową oraz Technikum Przemysłowe.
Zakład zapewniał również opiekę medyczną dla swoich pracowników poprzez zakładową przychodnię lekarską. Dla dzieci zatrudnionych w hucie uruchomiono przedszkole przyzakładowe „Florianka”. Nie można zapomnieć o Klubie Sportowym „Pogoń”, który oferował różnorodne sekcje sportowe, takie jak piłka nożna, koszykówka, gimnastyka, boks, pływanie oraz tenis stołowy. Klub dysponował halą widowiskową, stadionem piłkarskim, halą zapaśniczą oraz halą treningową.
Huta „Pokój” dbała także o aspekty kulturalne życia swoich pracowników. W 1946 roku reaktywowano mieszany chór „Harmonia”, który regularnie otrzymywał wsparcie finansowe ze strony zakładu. W Zakładowym Domu Kultury funkcjonowały różne grupy artystyczne, takie jak Amatorski Zespół Teatralny, Dziecięcy Zespół Pieśni i Tańca oraz Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, zrzeszające amatorskich malarzy. Dodatkowo dostępna była ogólnodostępna biblioteka. Organizowano liczne wydarzenia kulturalne oraz prowadzono ofertę warsztatów i sekcji zainteresowań, co przyczyniło się do bogatego życia kulturalnego w społeczności zakładowej.
Pozostałe obiekty w kategorii "Budynki przemysłowe i magazynowe":
Kopalnia Węgla Kamiennego Ruda | Szyb „Andrzej” | Kopalnia Węgla Kamiennego Halemba | Kopalnia Węgla Kamiennego Bielszowice | Śląski Park Przemysłowy | Kopalnia Węgla Kamiennego „Pokój”Oceń: Huta Pokój