Halemba

---

Położenie

Halemba jest częścią południową miasta Ruda Śląska. Z północnej i wschodniej strony graniczy z innymi dzielnicami, takimi jak Bielszowice, Wires i Kochłowice. Na południu bezpośrednio sąsiaduje z miastem Mikołów, a na wschodzie z Katowicami. Natomiast zachodnią granicę Halemby wyznacza Zabrze.

Halemba to obszar historycznego Górnego Śląska, będący geograficznie częścią Wyżyny Śląskiej. Przez tę miejscowość przepływa rzeka Kłodnica, która jest prawym dopływem Odry.

Obszar

Obszar tej dzielnicy stanowi interesującą mozaikę, składającą się z trzech historycznie znaczących miejscowości:

• Halemby,
• Kłodnicy (Klodnitz),
• Starej Kuźni (Althammer).

Wszystkie te osady swoje początki zawdzięczają średniowiecznym czasom, kiedy to powstały jako ośrodki do wytopu rudy żelaza przy rzece Kłodnicy. Halemba oraz Kłodnica położone są na północnym brzegu rzeki, w granicach ziemi bytomskiej, podczas gdy Stara Kuźnia znajduje się po stronie południowej, która z kolei należy do ziemi pszczyńskiej.

Charakter współczesny Kłodnicy oraz Starej Kuźni nadal nawiązuje do ich rolniczego dziedzictwa, natomiast dynamiczny rozwój w XX wieku, związany z budową kopalni „Halemba” oraz powstawaniem osiedli robotniczych, istotnie zmienił obraz Halemby, nadając jej dominujący wpływ w regionie.

Herb

W okresie pruskich rządów Halemba, Kłodnica oraz Stara Kuźnia funkcjonowały jako osobne gminy, każda z własnym, charakterystycznym herbem. Herb Halemby przedstawia naczynie z płynnym żelazem umieszczone nad formą odlewniczą, co jest nawiązaniem do lokalnych tradycji rzemieślniczych i przemysłowych regionu. Kłodnica wybrała symbol, którym jest ptak osadzony na gałązce, podczas gdy Stara Kuźnia wyróżnia się herbem, na którym grabie są wbite w ziemię. Te emblematy nie tylko odzwierciedlają historię i rozwój każdej z gmin, ale także podkreślają ich unikalną tożsamość.

Historia

Średniowiecze

Początki osadnictwa w Halembie sięgają XV wieku. Teren ten, w tamtym czasie, był częścią wsi Kochłowice. W południowo-zachodnim krańcu Kochłowic, nad rzeką Kłodnicą, założono kuźnię żelaza, wokół której z biegiem lat zaczęła rozwijać się osada kuźników, a w późniejszym czasie także folwark pański oraz gospodarstwa rolne miejscowych chłopów. Nazwa Halemba wywodzi się z imienia jednego z mistrzów kuźniczych, co nadało osadzie swoją tożsamość.

W historycznych dokumentach możemy znaleźć pierwszą wzmiankę o Halembie z 15 lipca 1451 roku. W tym czasie Wacław I, książę cieszyński, w Bielsku wydał dokument, w którym zastawił Stanisławowi Rudzkiemu wieś Kochłowice wraz z kuźnicą, za sumę 220 grzywien. Po około trzydziestu latach kuźnica przeszła w zastaw Jana z Żerotina, co zostało potwierdzone dokumentem wydanym w Bytomiu 24 czerwca 1481 roku.

Dodatkowo, po drugiej (południowej) stronie rzeki Kłodnicy, w roku 1394 kuźnik Henryk otrzymał lasy na budowę kuźnicy. Tak rozpoczął się rozwój Starej Kuźni. W dokumencie dotyczącego sprzedaży dóbr pszczyńskich węgierskiemu magnatowi Aleksemu Thurzonowi, wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego w języku czeskim 21 lutego 1517 roku, wieś została wymieniona pod nazwą Kuznicze Nykowa. Warto zaznaczyć, że „Stara Kuźnica” musiała funkcjonować jeszcze długo po odsprzedaży ziemi pszczyńskiej, ponieważ nawet w końcu XIX wieku „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” wspominał o tutejszej hucie żelaza, znanej jako Thurzohütte.

Pierwsza wzmianka o Kłodnicy odnosi się do pewnego Piotra z Kłodnicy. Wieś ta prawdopodobnie rozwijała się równolegle ze Starą Kuźnicą, mimo że dzieliła je rzeka i granica księstw, a później państw stanowych.

Epoka nowożytna

W Halembie, w 1718 roku, rozpoczęło działalność drugie na Górnym Śląsku hutnictwo, które wykorzystywało węgiel drzewny jako paliwo. Działało ono aż do 1808 roku. W latach 1836–1869 zbudowano kolejny piec w hucie „Thurzo”. Na przestrzeni epoki nowożytnej w Halembie istniał również folwark, należący do znamienitej rodziny Henckel von Donnersmarck. W XVIII wieku, w miejscu drewnianego dworku, wzniesiono klasycystyczny pałac, który przetrwał do dziś.

W 1840 roku powstała szkoła w Kuźni, funkcjonująca początkowo w drewnianym budynku, a kolejna powstała w 1881 roku; obecna szkoła nr 24 zbudowano w 1914 roku. Kolejna szkoła w Starej Kuźni została zbudowana w 1879 roku, a w 1904 roku otrzymała nowy budynek, funkcjonując tam do 1938 roku. W Kłodnicy otwarto szkołę w 1908 roku, a w 1939 roku ruszyła nowa placówka edukacyjna.

W Starej Kuźni remiza strażacka powstała w 1887 roku, a w Kłodnicy w 1932 roku. Kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej zbudowany został w latach 1889–1890, a cmentarz założono w 1894 roku.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po zakończeniu I wojny światowej, Górny Śląsk stał się miejscem rywalizacji o przyszłą przynależność do dwóch państw: odradzającej się Polski oraz Niemiec. W marcu 1921 roku w plebiscycie w Kuźni oddano 829 głosów na rzecz Polski i 176 na Niemców. W Kłodnicy padły wyniki 228 głosów za Polską i 22 na Niemców. W 1922 roku cały obszar dzisiejszej dzielnicy został przyłączony do Polski.

II wojna światowa

W 1942 roku rozpoczęto budowę szybu „Godulla”, kontynuowaną po wojnie. W ten sposób powstała kopalnia Halemba. Ponadto, rozpoczęto budowę elektrowni „Godulla” w 1942 roku, której inwestorami byli Schaffgotschowie, a zakończenie budowy nastąpiło dopiero po wojnie.

Po II wojnie światowej

Halembę, Starą Kuźnię oraz Kłodnicę połączono i w 1951 roku industrialnie zintegrowano z Nowym Bytomiem. Kilka lat później, w 1959 roku, obszar ten stał się jedną z dzielnic Rudy Śląskiej.

Zabytki

Halemba, miejsce o bogatej historii, może poszczycić się wieloma ciekawymi zabytkami. Wśród nich wyróżnia się kilka istotnych obiektów, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Pałacyk Donnersmarcków z połowy XVIII wieku, znajdujący się pod adresem ul. 1 Maja 32, ma swoje korzenie w XVII wieku, kiedy to na tym terenie funkcjonował folwark będący w rękach rodziny Henckel von Donnersmarck. Obecny pałacyk powstał jako kontynuacja wcześniejszego drewnianego budynku. W I połowie XIX wieku przez pewien czas znajdowała się tu siedziba patrymonialnego sądu, a od połowy XIX wieku do 1924 roku pałacyk pełnił rolę siedziby nadleśnictwa. Po transformacji społecznej w Polsce Ludowej, obiekt został przekształcony w Młodzieżowy Klub Górniczy. W 2011 roku pałacyk przeszedł remont i obecnie mieści w sobie Filia nr 18 Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz Międzynarodowy Instytut Dialogu i Tolerancji im. Jana Karskiego. Budowla w stylu klasycystycznym charakteryzuje się zwartą bryłą oraz mansardowym dachem z licznymi lukarnami, a jej elewacja zdobiona jest pionowymi lizenami. Centralna część elewacji frontowej to lekko wysunięty ryzalit zakończony tympanonem.

Drugim interesującym obiektem jest Młyn nad rzeką Kłodnicą, datowany na XIX wiek, zlokalizowany przy ul. Granicznej. Historia młyna sięga czasów nowożytnych, co potwierdzają archiwalne mapy. W tej lokalizacji usypano groblę, która tworzyła staw młyński, spiętrzając wodę. Obecny budynek powstał najprawdopodobniej w II połowie XIX wieku i ma formę murowaną, prostokątną, z tynkowaną elewacją oraz dwuspadowym dachem. Co ciekawe, w konstrukcji zastosowano technikę budowlaną nazwaną szachulcem. Na południowej ścianie, w złym stanie, zachowała się inskrypcja „R.NOCOŃ”, której styl liternictwa wskazuje na przełom XIX i XX wieku.

W Halembie znajduje się również Kościół Matki Boskiej Różańcowej z 1890 roku, usytuowany na skrzyżowaniu ulic Kłodnickiej i 1 Maja. Świątynia ta jest najstarszym obiektem religijnym w tej dzielnicy, zbudowanym w stylu Rundbogenstil, który stanowi wczesną formę neogotyku, wzbogaconą o elementy muru pruskiego w konstrukcji szachulcowej.

Obecnie

Halemba jest obecnie największą dzielnicą Rudy Śląskiej, w której mieszka blisko 30 tys. osób. Pomiędzy Halembą a Wirkiem przebiega autostrada A4, która przy granicy tych dzielnic krzyżuje się z ulicą 1 Maja (DW925), tworząc istotny węzeł komunikacyjny – Wirek.

Dzielnica ta jest podzielona na kilka mniejszych jednostek. Halemba I, znana także jako Stara Halemba, obejmuje tereny w okolicy Kościoła Matki Boskiej Różańcowej, usytuowane na północ od rzeki Kłodnicy. Z kolei Halemba II to obszar, gdzie dominuje nowoczesna zabudowa blokową znajdująca się na południe od Kłodnicy. W obrębie administracyjnym Halemby mieszczą się również Kłodnica oraz Stara Kuźnia.

W tej urokliwej dzielnicy znajduje się także park wodny Aquadrom, który oferuje różnorodne atrakcje dla mieszkańców oraz turystów.

Sport

W Halembie sport odgrywa znaczącą rolę w życiu lokalnej społeczności, oferując wiele możliwości aktywnego spędzania czasu. W regionie tym można znaleźć różnorodne kluby i stowarzyszenia, które angażują mieszkańców w różne dyscypliny sportowe.

Wśród ogólnodostępnych klubów, mamy do czynienia z Grunwald Ruda Śląska (piłka nożna), który jest jednym z najpopularniejszych w regionie. Oprócz sekcji piłkarskiej, klub ten jest również znany z działalności związanej z piłką ręczną.

Kolejną organizacją, która zasługuje na uwagę, jest Stowarzyszenie Rekreacyjno-Sportowe „Gwiazda”, które promuje aktywność fizyczną wśród lokalnej społeczności poprzez różnorodne wydarzenia sportowe i rekreacyjne.

Katolicki Parafialny Klub Sportowy Halemba także przyciąga mieszkańców, oferując zajęcia z zakresu siatkówki oraz akrobatyki sportowej. To doskonała okazja dla dzieci i młodzieży, aby rozwijać swoje umiejętności sportowe w atmosferze wsparcia i współpracy.

Ponadto, warto wspomnieć o TL (Towarzystwo Lekkoatletyczne) „Pogoń” Ruda Śląska, które działa na rzecz rozwoju lekkoatletyki w Halembie, a także o Śląskim Klubie Techniki Modelarskiej, który zachęca do kreatywności i precyzji poprzez modelarstwo.

Na zakończenie, MKS Astra Halemba jest kolejnym istotnym ugrupowaniem sportowym, które wzbogaca ofertę sportową regionu, angażując młodych sportowców w różnorodne dyscypliny. Dzięki wszystkim tym organizacjom, Halemba staje się miejscem, gdzie sport jest integralną częścią życia społecznego.

Literatura

W literaturze dotyczącej Halemby znajdujemy wiele cennych publikacji i źródeł, które rzucają światło na historię oraz teraźniejszość tej miejscowości. Oto niektóre z nich:

• Brzezina Andrzej, Marszałek Eugeniusz, Ratka Antoni, Steuer Antoni, Halemba. Historia i teraźniejszość parafii Matki Boskiej Różańcowej, Ruda Śląska 1997,
• Dworak Jan Stefan, Halemba (1394-1950), mps., Ruda Śląska 1977,
• Hanke Witold, Dzieje parafii Bożego Narodzenia, Katowice 1998,
• Koziełek Alojzy, Kochłowice i Kłodnica, Nowa Wieś, Bykowina, Halemba oraz Stara Kuźnia, mps., Kochłowice 1945,
• Musioł Ludwik, Kochłowice. Z dziejów gminy i parafii, mps., 1964, s. 189,
• Świtała-Trybek Dorota, W halembskim młynie Kłodniczka płynie, Ruda Śląska 2004.

---

Oceń: Halemba

---