Kochłowice (Ruda Śląska)

---

Położenie

Kochłowice, będące częścią Rudy Śląskiej, ulokowane są na malowniczej Wyżynie Śląskiej, w rejonie Górnego Śląska. Stanowią one południową dzielnicę tego miasta, a ich sąsiedztwo z innymi obszarami jest interesujące z geograficznego punktu widzenia. Z jednej strony graniczą z Bykowiną oraz Wirkiem, a z drugiej z Halembą. Z kolei od strony wschodniej Kochłowice mają sąsiada w postaci miasta Chorzów, a od południa leżą blisko Katowic.

Przez obszar Kochłowic przepływają dwie ważne rzeki. Pierwszą z nich jest Kłodnica, która jest prawym dopływem Odry, a drugą jest potok Kochłówka, znany także jako Potok Bielszowicki, który wpada do Kłodnicy. Stanowią one nie tylko element krajobrazu, ale także ważny aspekt lokalnej hydrologii.

Najwyższy punkt w Kochłowicach to Apostolska Góra, sięgająca 311 metrów nad poziomem morza. To wzniesienie jest nie tylko doskonałym miejscem widokowym, ale także stanowi istotny element lokalnej tożsamości.

Historia

Średniowiecze

Początki osadnictwa na terenie Kochłowic datuje się na XIV wiek, co zostało udokumentowane w różnych źródłach. Najstarsza znana wzmianka o tej miejscowości pochodzi z roku 1360 i nosi nazwę „Kochlowa Lanka”. Jednak jak wskazują archeologiczne znaleziska, już w XIII wieku pojawiły się pierwsze ślady osady. W tym czasie w rejonie, gdzie krzyżują się rzeka Kochłówka oraz cieki wodne z Bykowiny, wzniesiono gród obronny, znany jako grodzisko kochłowickie.

Wieś Kochłowice zyskała status osady na prawie niemieckim prawdopodobnie w XIV wieku, chociaż akt lokacyjny nie zachował się do dzisiejszych czasów. Mimo to, do dzisiejszego dnia układ lokacyjny osady, określany mianem owalnicy, pozostał czytelny. Odkrycie dokonane w 2007 roku, kiedy to na obszarze Kochłowic natrafiono na pozostałości wczesnośredniowiecznej osady hutniczej, sugeruje, że osadnictwo w tej okolicy mogło rozpocząć się już w IX wieku.

Epoka nowożytna

W okresie XVI i XVII stulecia Kochłowice stały się miejscem, gdzie znajdowała się warzelnia soli (Salzhütte) – była to jedyna taka instalacja w Bytomskim Wolnym Państwie Stanowym. Równocześnie zlokalizowany był także kamieniołom, w którym produkowano kamienie młyńskie. W 1623 roku powstał tutaj folwark zwany „Niedźwiedziniec”, który wspólnie z okolicznymi lasami przynależał do Radoszów, wzmiankowanych w roku 1629. Przełom XIX i XX wieku przyniósł istotne zmiany, gdy w 1906 roku gmina Radoszowy została włączona do Kochłowic, a obszar dworski Radoszowy dołączono do miejscowości dopiero 1 lipca 1924 roku.

Okres industrializacji

Rozwój przemysłu w Kochłowicach rozpoczął się wraz z powstaniem pierwszej kopalni o nazwie „Hugo” w roku 1824, a niedługo później otwarto drugą kopalnię, „Zwang”, w 1828 roku. Obie te kopalnie połączono w jeden zakład, uzyskując nazwę „Hugo-Zwang” w 1849 roku; dopiero w 1928 roku zmieniono jej nazwę, gdy przestała być własnością rodziny Henckel von Donnersmarck i przeszła w ręce spółki akcyjnej „Wirek Kopalnie S.A.”. W 1933 roku kopalnia została zamknięta, co doprowadziło do jej zalania, a na nowo uruchomiono ją dopiero w 1939 roku przez władze niemieckie.

W ciągu tego okresu pojawiły się istotne zmiany w infrastrukturze: poczta została otwarta w 1892 roku, wodociąg doprowadzono do Kochłowic w 1897 roku, a elektryczność zainstalowano w 1909 roku. W 1904 roku powstał dworzec kolejowy na trasie z Gliwic do Ligoty, a dwa lata później otwarto drugą linię kolejową, prowadzącą z Kochłowic do Orzegowa przez Schwarzwald oraz Chebzie (wówczas Morgenroth).

Warto również zaznaczyć, że pierwsza wzmianka o nauczycielu w Kochłowicach sięga roku 1656. W 1817 roku zbudowano pierwszą szkołę, a kolejne dwa obiekty edukacyjne – Stara i Nowa Szkoła – powstały w latach 1860 i 1910. Poza tym, pierwsza szkoła we wsi Radoszowy (Radoschau) rozpoczęła działalność w 1896 roku przy ulicy Młodzieżowej, a dwa lata później w 1898 roku otworzono szkołę w kolonii Turzo.

Dwudziestolecie międzywojenne

Rok 1921 przyniósł plebiscyt, w którym głos oddano w liczbie 3364 za Polską oraz 868 za Niemcami. W rezultacie Kochłowice przyłączono do Polski w następnym roku. Na przełomie lat 30. XX wieku w regionie przeszła linia polskich umocnień wojskowych, znana jako Obszar Warowny Śląsk. Obecnie na obszarze dzielnicy znajdują się znaki pamięci w postaci kilku schronów bojowych tej linii, z czego jeden został niedawno odrestaurowany.

II wojna światowa

Na mocy decyzji niemieckich, od 20 sierpnia 1942 roku do stycznia 1945 roku w budynku szkoły powszechnej przy ul. Młodzieżowej 26 funkcjonował jeden z 24 niemieckich obozów, zwany Polenlager – konkretnej numeracji przysługiwał mu nr 7.

Po II wojnie światowej

Po zakończeniu II wojny światowej Kochłowice zostały przyłączone do Nowego Bytomia w 1951 roku. W 1959 roku, razem z Nowym Bytomiem, Kochłowice dołączyły jako jedna z dzielnic do Rudy Śląskiej, co znacząco wpłynęło na dalszy rozwój tego obszaru.

Zabytki

W Kochłowicach można znaleźć wiele interesujących zabytków. Oto niektóre z nich, które z pewnością przyciągną uwagę turystów oraz miłośników historii.

• Grodzisko Kochłowickie (XIII-XV w.) – zlokalizowane na ul. Barbary/Wirecka, w widłach rzek Kochłówki (nazwa alternatywna: Potok Bielszowicki) oraz cieku z północy od Bykowiny. Dobrze do niego dotrzeć z Osiedla Górnośląskiego (Bykowina), idąc ścieżką równolegle do ulicy Poloczka. Grodzisko otacza dobrze zachowana fosa, obecnie wyschnięta, która niegdyś była wypełniona wodą. Cały kompleks składa się z dwóch części: stożka z drewnianą wieżą oraz podgrodzia,
• Średniowieczny układ lokacyjny wsi – znany jako kochłowicki rynek, przedstawia owalnicę z ulicami rozchodzącymi się promieniście. W centrum tej przestrzeni znajduje się późnobarokowy kościół pw. Matki Boskiej z Lourdes,
• Sanktuarium Matki Boskiej z Lourdes (rok budowy: 1806) – usytuowane przy ul. Piłsudskiego 1. To późnobarokowy obiekt murowany, który zastąpił wcześniej istniejący drewniany kościół z 1670 r. Priorytetowo postawiono tu na zachowanie historycznej tradycji. Kościół nosił wezwanie Świętej Trójcy do 1902 r. Wyróżnia się unikalnym wyposażeniem, w tym 10-głosowymi organami, balustradą chóru oraz późnobarokową amboną. Warto także zwrócić uwagę na chrzcielnicę, która obecnie pełni funkcję kwietnika. Poświęcenie kościoła miało miejsce 26 października 1806 r., a od 19 grudnia 2008 r. jest uznawane za Sanktuarium Matki Bożej z Lourdes,
• Kościół Trójcy Przenajświętszej (1902) – znajduje się na ul. księdza Ludwika Tunkla. Zbudowany w stylu neoromańskim z inicjatywy proboszcza, ks. Ludwika Tunkla. Projekt stworzył znany architekt, Ludwig Schneider, który zasłynął w regionie. Budowla ma elewację pokrytą piaskowcem oraz zachowane oryginalne wyposażenie z XIX wieku.
• Dworzec kolejowy (1904) – ul. Dworcowa, jedyny zachowany obiekt wzdłuż linii kolejowej Ligota – Gliwice,
• Budynek ratusza – ul. Radoszowska 163. To historyzujący budynek dawnego ratusza, w obecnych czasach pełniący funkcję przychodni zdrowia,
• Zabytkowe kolonie robotnicze – ulice Radoszowskiej 107-135 oraz Tunkla 124-140 i 149-163,
• Schron bojowy nr 75 w Kochłowicach (1937) – ul. Pomorska. Ten schron stanowi element historycznych umocnień Obszaru Warownego Śląsk, wyposażony w pancerną kopułę obserwacyjno-bojową. Zachowane są wielkie pancerne drzwi wejściowe, a także nasypy ziemne, które w części są już zdegradowane. Obiekt był broniący się za pomocą 3 ckm-ów i 2-3 rkm-ów. Niedawno przeszedł gruntowny remont, zrealizowany przez grupę miejscowych entuzjastów historycznych.

Miejsca te przyciągają uwagę nie tylko swoją architekturą, ale również ciekawą historią, co czyni Kochłowice interesującą lokalizacją dla wszystkich odkrywców i miłośników zabytków.

Ludzie związani z Kochłowicami

Urodzeni w Kochłowicach

W Kochłowicach urodziło się wiele znanych postaci, które znacząco wpłynęły na różne dziedziny kultury i sztuki. Do osób tych należą:

• Henryk Bista – utalentowany aktor teatralny oraz filmowy,
• Wilhelm Pluta – zmarły biskup diecezjalny gorzowski, który pełnił tę funkcję w latach 1972–1986 oraz postać uznawana za Sługę Bożego,
• Andrzej Urny – rockowy gitarzysta i kompozytor przepełniony pasją do muzyki,
• Jan Wypler – poliglota i tłumacz, znany ze swojej pracy nad literaturą hinduską, chińską oraz japońską,
• Wenanty Fuhl – piłkarz, który zapisał się w historii sportu,

Wszystkie te osoby mają swój wkład w kulturę oraz społeczeństwo, a ich osiągnięcia są godne zapamiętania.

Związani z Kochłowicami

Kochłowice to także miejsce, które dało schronienie wielu utalentowanym jednostkom, które odniosły sukcesy na arenie krajowej i międzynarodowej. Wśród nich można wymienić:

• Otylia Jędrzejczak – złota medalistka olimpijska w pływaniu, która w przeszłości mieszkała w Kochłowicach,
• Ludwik Tunkel – ksiądz oraz proboszcz parafii Trójcy Przenajświętszej, który był znany z działalności na rzecz wspólnoty,

Ich życie oraz dokonania są świadectwem bogatej historii tego miejsca oraz pozytywnego wpływu, jaki wywierają na lokalną społeczność.

Kultura i rekreacja

Kultura

W Kochłowicach znajdują się istotne miejsca, które sprzyjają rozwojowi kulturalnemu mieszkańców. Dom Kultury „In-nI” z siedzibą przy ulicy Oświęcimskiej 87 to istotny punkt, który organizuje różnorodne wydarzenia kulturalne. Dodatkowo, Miejska Biblioteka Publiczna Filia nr 15 umiejscowiona przy ulicy Brzozowej 4, stanowi cenną instytucję, która gromadzi i udostępnia bogaty zbiór literatury dla wszystkich zainteresowanych.

Wypoczynek

Mieszkańcy Kochłowic mają wiele możliwości wypoczynku. Basen kryty MOSIR przy ulicy Oświęcimskiej to doskonała opcja dla tych, którzy chcą aktywnie spędzić czas. Warto dodać, że ośrodki „Przystań” oraz „Rybaczówka”, obydwa zlokalizowane przy ulicy Księżycowej, oferują przestrzeń do relaksu oraz różnorodnych aktywności na świeżym powietrzu.

Szkolnictwo

W zakresie edukacji, Kochłowice dysponują ważnymi placówkami edukacyjnymi. Szkoła Podstawowa nr 18, Szkoła Podstawowa nr 21 oraz Szkoła Podstawowa nr 20 oferują edukację na poziomie podstawowym. Ponadto, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3 obejmujący Liceum nr 3 oraz Gimnazjum nr 10 stanowi uzupełnienie oferty edukacyjnej dla młodzieży.

Warto również zaznaczyć, że w Kochłowicach aktywnie działa Stowarzyszenie „Genius Loci – Duch miejsca”. Organizacja ta promuje lokalną historię oraz tradycję Górnego Śląska, kładąc szczególny nacisk na znaczenie Kochłowic i Rudy Śląskiej w tej kulturze.

Sport

Górniczy Klub Sportowy „Urania” z siedzibą w Kochłowicach to instytucja sportowa z wieloletnią historią, obecnie aktywnie uczestnicząca w rozgrywkach ligi okręgowej, konkretnej grupy katowickiej czwartej. Klub piłkarski ten ma za sobą wiele znaczących osiągnięć, które podkreślają jego znaczenie w lokalnym środowisku.

Największymi sukcesami Uranii są:

• trzecie miejsce w drugiej lidze w sezonie 1973/74,
• awans do ćwierćfinałów Pucharu Polski w sezonie 1969/70.

W historii klubu występowały znane postacie, które przyczyniły się do jego rozwoju oraz do sukcesów na boisku. Wśród nich byli między innymi:

• Tomasz Szeja,
• Damian Galeja,
• Adam Kryger,
• Zenon Lissek,
• Bogusław Cygan,
• Wenanty Fuhl.

Te nazwiska są synonimem pasji oraz zaangażowania w sportową rywalizację, a ich wkład w klubowe sukcesy pozostanie zapamiętany przez fanów sportu w regionie.

Literatura

Oto przegląd dostępnej literatury dotyczącej Kochłowic, która w sposób szczególny ukazuje bogate dziedzictwo tego regionu. Wśród wymienionych źródeł znajdują się prace, które analizują zarówno historię, jak i rozwój społeczności lokalnej.

• Badura Anna, Społeczność parafii kochłowickiej od schyłku XVII do początku XIX wieku, praca doktorska pod red. A. Barciaka, Katowice 2005,
• Bista Jan, Historia Kochłowic, Kochłowice 1950,
• Dworak Jan Stefan, Kochłowice (1312-1950), mps.,
• Kołodziej Jan, Historia Kochłowic, Ruda Śląska 2008,
• Koziełek Alojzy, Kochłowice i Kłodnica, Nowa Wieś, Bykowina, Halemba oraz Stara Kuźnica, mps., Kochłowice 1945,
• Mańka Antoni, Kronika Kochłowic i okolicy, Bytom 1925,
• Musioł Ludwik, Kochłowice. Z dziejów gminy i parafii, mps., 1964, s. 189,
• Noparlik Przemysław, Charakterystyka granic lokacyjnej wsi Kochłowice, „Rudzki Rocznik Muzealny 2008”, Ruda Śląska 2009, s. 28-41,
• Noparlik Przemysław, Kościół projektu Ludwiga Schneidera w Rudzie Śląskiej-Kochłowicach, „Rudzki Rocznik Muzealny 2008”, Ruda Śląska 2009, s. 42-74,
• 160 lat kopalni „Nowy Wirek”. Dzieje kopalni i załogi 1824-1984, red. J. Kozub, Katowice 1984,

Rządowa dokumentacja oraz materiały niezwiązane bezpośrednio z publikacjami naukowymi także przyczyniają się do zrozumienia historii tego obszaru. Warto zwrócić uwagę na różnorodność tematów, które są poruszane przez autorów, co pozwala na uzyskanie szerszego kontekstu społecznego i kulturalnego.

Dzielnice	Bielszowice Bykowina Chebzie Godula Halemba Kochłowice Nowy Bytom Orzegów Ruda Wirek Czarny Las
Osiedla	Neubau Nowy Wirek osiedle Kaufhaus Kłodnica Osiedle Mickiewicza Osiedle Otylia osiedle Paderewskiego Osiedle Stare Radoszowy Ruda Południowa Rudzka Kuźnica Stara Kuźnia

---

Oceń: Kochłowice (Ruda Śląska)

---