Kościół św. Pawła Apostoła w Rudzie Śląskiej-Nowym Bytomiu

---

Historia

Dzieje parafii w Nowym Bytomiu obejmują okres, który sięga XV wieku. Pomimo tego, obecny kościół został zbudowany w 1903 roku. Pierwsza świątynia dedykowana św. Józefowi, znajdująca się na obszarze osiedla Otylia, została usytuowana w 1885 roku i charakteryzowała się stylem neoromańskim. Była to niewielka budowla, jednak Nowy Bytom szybko przekształcił się w prężny ośrodek przemysłowy, w którym kluczową rolę odgrywały takie zakłady jak huta oraz kopalnia „Pokój”. Rozwój demograficzny oraz urbanizacja miasta stały się głównymi przyczynami konieczności rozbudowy świątyni. W końcu, pomysł ten został porzucony, a ksiądz Emil Korus zasugerował budowę nowego, monumentalnego kościoła.

Za realizację projektu nowej świątyni odpowiadał Edward Adamczyk. W 1909 roku architekt Johannes Franziskus Klomp przedstawił nie tylko plan nowego kościoła, ale także koncepcję jego wystroju wnętrz. Opracował również projekt budynku probostwa, który znajdował się w sąsiedztwie świątyni. W 1911 roku poświęcono kamień węgielny, na którym umieszczono inskrypcję: AD 1911 Estis superaedificati super fendamentum Apostolorum et prophetorum (“Roku Pańskiego 1911, jesteście zbudowani na fundamencie Apostołów i Proroków”). W budowie brał udział również Artur Allnoch ze Świętochłowic, współpracując z księdzem Adamczykiem.

Budowa tej imponującej świątyni przebiegła w błyskawicznym tempie. Już 15 września 1912 roku miała miejsce jej konsekracja, którą przeprowadził ówczesny sufragan wrocławski, ksiądz bp. dr Karol Augustin. Moment ten został utrwalony na pamiątkowych tablicach umieszczonych wewnątrz kościoła.

W 1982 roku przeprowadzono gruntowny remont, który wiązał się z usunięciem części pierwotnego historyzującego wystroju, szczególnie w prezbiterium. Nową aranżację wnętrza opracowali Ludwik Konarzewski (junior), Adam Lisik oraz Henryk Góraj. Nowy ołtarz główny poświęcono 31 października 1982 roku.

W latach 2009–2010 zrealizowano remont wieży kościoła, co przyczyniło się do dalszego polepszenia stanu tej zabytkowej budowli.

Architektura

Świątynia ma formę trójnawowej bazyliki, która wyraźnie odzwierciedla różnorodność stylów architektonicznych. W jej wnętrzu znajdziemy transept oraz prezbiterium zakończone półkolistą absydą, natomiast masyw wieżowy otoczony jest prostokątnymi kaplicami, które również zamykają się półkolistymi absydami. Warto zwrócić uwagę, że układ urbanistyczny rynku nowobytomskiego wpłynął na decyzję o anachronicznym umiejscowieniu kościoła na osi wschód-zachód, co nie jest typowe dla średniowiecznych koncepcji.

Od strony wschodniej dominuje masyw wieżowy, a przed nim umiejscowiony jest przedsionek, zwany narteksem, który ozdabiają trzy arkady. Fasada budowli jest flankowana przez dwie cylindryczne wieże, które wieńczą kopuły. Szczyt elewacji wieńczy trójkątny zestaw, z kolei nad nim wznosi się kwadratowa dolna część głównej wieży. Powyżej strefy okien, w której umieszczono dwa poziomy biforiów, usytuowane są tarcze zegarowe. Wieża przechodzi w oktagonalne zakończenie, w narożach którego umieszczono ośmioboczne wieżyczki z kopułami. Górna część oktogonu charakteryzuje się wąskimi oknami, a całość wieńczy kopulasty hełm z latarnią.

Wewnątrz kościoła uwagę przykuwa sklepienie kolebkowe zdobione lunetami, które wykończono żaglastym sklepieniem w miejscu skrzyżowania naw. Arkady międzynawowe zamknięte są półkolistymi łukami, co odzwierciedla elegancję architektury. Tego samego typu są parzyste okna w nawach, podczas gdy na elewacjach transeptu światło dostaje się przez masywne rozety. Absydę dekorują wąskie, półkoliste arkady, tworząc spójną całość z resztą budowli.

Kościół został zrealizowany w neoromańskim stylu, wzbogaconym o elementy z tradycji starochrześcijańskiej, bizantyjskiej oraz ottońskiej. W architekturze widoczne są także motywy zaczerpnięte z sztuki islamu. Taka stylistyczna synteza, bogata w orientalne formy, ma swoje korzenie w ideowo-politycznych uwarunkowaniach, ponieważ parafia nowobytomska należała do najbardziej wysuniętych na wschód jednostek w ówczesnym państwie niemieckim. Architekt Kościoła, Klomp, operował szeroką wiedzą z zakresu sztuki średniowiecznej, zarówno tej zachodniej, jak i wschodniej.

Inspiracją dla jego projektu był monumentalny kościół św. Antoniego w Rheine, usytuowany w regionie z przewagą ludności robotniczej, podobnie jak w Nowym Bytomiu. Początkowo planowano, aby nowobytomski kościół nosił to samo wezwanie co jego odpowiednik w Rheine, jednakże po interwencji Pawła Gasza, ówczesnego dyrektora huty „Pokój”, nadano mu obecne patrocinium. W architekturze ujawniają się również formy charakterystyczne dla kościołów nadreńskich i westfalskich, takich jak opactwo Maria Laach, katedra w Paderborn oraz saksońska katedra w Königslutter, jak również inne świątynie, w tym kościół św. Elżbiety we Wrocławiu. Heterogeniczny charakter tej świątyni potęgują wpływy włoskie, bizantyńskie oraz islamskie, które były popularne w architekturze synagog w XIX i XX wieku.

Dekoracja rzeźbiarska

Kościół w Rudzie Śląskiej-Nowym Bytomiu jest przykładem wielkiej dbałości o dekorację rzeźbiarską, która otacza jego zewnętrzne mury i jest ściśle powiązana z bogatym programem ikonograficznym. Elementy te obejmują nie tylko fasadę oraz wieżę, ale także transept i absydę, tworząc harmonijną całość.

Przed głównym wejściem do świątyni na solidnych cokołach można dostrzec rzeźby świętych: Floriana, który jest patronem hutników, oraz Barbary, chroniącej górników. Pozostałe elementy architektoniczne, takie jak kolumny łuków arkadowych w przedsionku, oparte są na potężnych rzeźbionych lwach, które dodają monumentalnego charakteru. Na łukach arkadowych umieszczono także maszkarony, co nadaje im dodatkowego wyrazu.

Nad środkową arkadą umieszczono płaskorzeźby przedstawiające świętych Pawła, Łukasza oraz Barnabę, obok których znajduje się inskrypcja z mottem życiowym patrona świątyni – świętego Pawła. Całość woła o uwagę dzięki efektownej rozecie, w której obrębie szczytu wschodniej fasady znajduje się wizerunek Chrystusa w mandorli, symbolizujący Maiestas Domini. Towarzyszą mu symbole Czterech Ewangelistów: św. Mateusz jako anioł, św. Marek przedstawiony jako lew, św. Łukasz jako wół oraz św. Jan w formie orła. Całą kompozycję wieńczy zachwycająca Grupa Ukrzyżowania.

Na południowej elewacji transeptu znajdują się płaskorzeźby Doktorów Kościoła – świętych Ambrożego, Augustyna oraz Hieronima, które zostały wzbogacone łacińskim napisem z hymnu św. Ambrożego, Te Deum laudamus… oraz Sanctus. Z kolei w elewacji północnej dostrzegamy fragmenty hymnu św. Tomasza z Akwinu: Adoro te devote latens deitas. Oprócz św. Tomasza, wykonano płaskorzeźby ukazujące świętych Alfonsa Liguoriego oraz Jana Bożego.

Warto zaznaczyć, że w absydzie znajdują się cztery zamurowane okna, które również zostały wzbogacone płaskorzeźbami przedstawiającymi Czterech Ewangelistów. Powyżej ich znajdują się łacińskie inskrypcje z fragmentem z Ewangelii św. Mateusza, brzmiącym: Querite primum regnum Dei et iustitiam eius et haec omnia adicientur vobis („Starajcie się naprzód o Królestwo Boże i Jego sprawiedliwość, a to wszystko Wam będzie dodane”, Mt 6, 33).

---

Oceń: Kościół św. Pawła Apostoła w Rudzie Śląskiej-Nowym Bytomiu

---